Kan een advocaat, die vóór alles partijdig is, op onafhankelijke wijze onderzoek doen? Kan zo’n onderzoek in opdracht van een cliënt of justitie ooit de waarheid in een bepaalde zaak fatsoenlijk recht doen? Er is steeds meer kritiek op dat soort onderzoek, niet alleen in de krochten van The voice of Holland. En afgaand op de presentatie van het boek Integriteit in de zakelijke advocatuur, donderdagmiddag in het Amsterdamse debatcentrum De Balie, lijkt het zeker dat er regels komen voor die interne ‘feitenonderzoeken’.
Advocaat-rechtsfilosoof Jonathan Soeharno (UvA en De Brauw), een van de samenstellers van het boek: ‘Het verbaasde ons dat er zo weinig is geschreven over integriteit in de zakelijke advocatuur, terwijl het toch om 6000 advocaten gaat. Zo’n derde van de balie. En nog meer dan een paar jaar geleden is het erg actueel, met de nasleep van de Pels Rijcken-zaak, de discussie over het toezicht en de kwestie van de Russische cliënten.’
Advocaat Gerard Endedijk (Lennox Litigation) schreef het hoofdstuk over interne onderzoeken, één van de 21 hoofdstukken van het boek. Hij eindigt met zestien ‘handvatten voor de onderzoekspraktijk’. De reeks is zo lang, dat je kunt betwijfelen of er ooit een onderzoek van de grond komt dat aan alle voorwaarden voldoet. Soeharno zegt bij de presentatie dat de auteurs van het boek ‘het bewustzijn willen aanjagen’ van waar het in de praktijk om gaat. En hij stelt voor om te beginnen met ‘laaghangend fruit, zoals het opstellen van een professionele standaard voor interne onderzoeken.’
Met medesamenstellers Jan Loorbach (oud-algemeen deken) en Emilie van Rijckevorsel-Teeuwen (advocaat en docent) eindigde Soeharno het voorwoord van het boek al met een ‘voorzichtige conclusie’: ‘Een professionele standaard over interne onderzoeken zou een welkome aanvulling vormen op de regelgeving.’
Eén pet
Het eerste exemplaar van het boek wordt uitgereikt aan algemeen deken Robert Crince le Roy, die net bij de Tweede Kamer vandaan komt waar de toezichtplannen van minister Weerwind werden besproken. Om te illustreren dat de algemeen deken en de Orde van Advocaten niet de vaak bekritiseerde twee petten dragen – toezicht en belangenbehartiging – zet hij even één pet op. ‘Onze taken zijn één en ondeelbaar, en dit is ook de enige pet die ik heb.’ Wat betreft de standaard voor interne onderzoeken door advocaten wacht hij eerst het lopende WODC-onderzoek af: na afloop daarvan ‘is de NOvA bereid de handschoen op te pakken’.
Andere vraag: moet je uit oogpunt van integriteit sommige cliënten weigeren? Jan Loorbach zegt tijdens de presentatie dat ‘de beroepsgroep zich niet altijd de luxe van kieskeurigheid kan veroorloven’. Gezien haar ‘collectieve verantwoordelijkheid voor een goede rechtsbedeling en het in stand houden van gezaghebbende rechtspraak’.
Het Hof van Discipline gaf op 18 augustus jongstleden de Russische cliënten gelijk die de deken wilden dwingen om een kantoor aan te wijzen waarmee ze cassatieprocedures kunnen voeren. ‘Zover had het niet hoeven komen,’ aldus Loorbach, advocaten hadden die zaak gewoon kunnen doen. ‘Zouden de Shell, de NAM, farmaceutische bedrijven, en de Neus en Taghi dan geen advocaat moeten hebben?’ En hij stelt advocaat Kees Wijckerheld Bisdom ten voorbeeld, die niet alleen beursgenoteerde bedrijven en verzetsstrijders bijstond, ‘maar ook Anton Mussert en de hoofdverdachte in de Lockheed-affaire.’
Wokistische vereenzelviging
‘Hoe woke mag een advocaat zijn?’ Onder deze titel schreven Jonathan E. Soeharno en advocaat Jelle van Dijk (De Brauw) een verfrissend hoofdstuk over modieus getoonzette dilemma’s van de advocaat. Wat komt het begrip vandaan en heeft het de Nederlandse advocaat er iets over te zeggen? De uitgangspunten van de postmoderne theorie en Critical Legal Studies komen aan bod. Positief is dat woke het bewustzijn kan vergroten van maatschappelijke blinde vlekken. Ook de ‘alertheid op onrechtvaardigheid, waarborging door de beroepsgroep van gelijke toegang tot het recht, de nadruk op diversiteit (…) en de eigen verantwoordelijkheid van de advocaat’ zijn te waarderen.
Maar voor de advocaat is het bezwaarlijk dat de wokistische vereenzelviging met de cliënt zijn rechtsstatelijke rol aantast. Bovendien: ‘De rechtvaardigheid van de één is de rechtvaardigheid van de ander niet.’ En de Nederlandse advocaat gaat gezien het gedragsrecht en de Advocatenwet allang niet meer alleen voor winnen of verliezen, zeggen de auteurs.
Voor de boekpresentatie was ook Thorsten Wagner uitgenodigd, directeur bij FASPE: Fellowships at Auschwitz for the Study of Professional Ethics. Zijn organisatie biedt jonge professionals beurzen en cursussen voor morele en maatschappelijke reflectie op hun eigen werk aan de hand van het handelen van hun beroepsgenoten tijdens Tweede Wereldoorlog. Hoe komt het precies dat eerbiedwaardige beroepsgroepen medeplichtig werden aan verschrikkelijke misdaden?
Trump
Wagner noemt de advocaten van Trump: zouden die moeten vertrekken, of juist blijven om het beleid te matigen? En hij beschrijft het voorbeeld van de jurist Bernhard Lösener, die in 1935 meewerkte aan het opstellen van de Neurenberger rassenwetten. Hij zou later spijt hebben gekregen toen hij ontdekte dat Joden op grote schaal werden vermoord. ‘Zou u deze succesvolle en ambitieuze jurist inhuren’, vroeg Wagner de zaal. Geen enkele reactie, afgezien van een mompelend: ‘Er speelt dan altijd hindsight bias – daar wil ik het bij laten.’
Soms stimuleren de activiteiten van FASPE iemand wél tot uitgesproken morele reflectie. Dat blijkt uit het verhaal van advocaat Lisa van Dord (De Brauw). In de gesprekken met andere jonge artsen en journalisten viel haar op: ‘Wij denken altijd vooral aan de regels en niet waarover die nou eigenlijk gaan, wat de achtergrond ervan is. Daardoor denken andere beroepsgroepen veel vrijer na over de ethiek van wat ze aan het doen zijn.’
