Dennis van Berkels carrière staat in het teken van baanbrekende overwinningen in de strijd tegen klimaatverandering. Hij is legal counsel bij Urgenda Foundation en directeur van Urgenda’s Climate Litigation Network, dat klimaatrechtszaken wereldwijd ondersteunt. ‘Binnen vijf jaar is wereldwijd het besef ontstaan: huidige en toekomstige generaties hebben rechten om niet aan deze klimaat-ellende blootgesteld te worden.’
‘Ik ben in Leiden staats- en bestuursrecht gaan studeren vanuit een streven naar rechtvaardigheid, en het besef dat het recht een ongelooflijk belangrijk vormend middel is in onze maatschappij. Er zijn geen juristen en academici in mijn familie. Mijn moeder stimuleerde mijn nieuwsgierigheid en betrokkenheid altijd wel heel sterk.
Enorm bepalend was een mensenrechtencollege dat werd gegeven door Professor Schermers, een inspirerende man die ons kritisch denkvermogen sterk aanwakkerde. Inmiddels is hij overleden. Professor Schermers heeft mij als jurist enorm gevormd. Ik heb drie jaar voor hem mogen werken als student assistent. Ik prijs mezelf ongelooflijk gelukkig dat ik deze man heb leren kennen.
De EU vond ik als project ook heel interessant, dus studeerde ik na mijn studie in Leiden Europees Recht aan de London School of Economics. Vanuit de opleiding werd gezegd: ga bij een groot advocatenkantoor aan de slag. Bij Stibbe heb ik op de mededingingsafdeling mijn advocaatstage afgerond. Ik was nooit van plan lang in de harde corporate advocatuur te blijven, dus stapte ik over naar de Nederlandse Mededingingsautoriteit. Je bent daar dichter bij de publieke zaak, maar ook mededingingsrecht alleen gaat niet de wereld veranderen.‘We kunnen van alles aan honger doen, maar als we het klimaatprobleem niet fixen, is alles zinloos’
In die periode groeide mijn interesse voor klimaatverandering. Ik werd gegrepen door een statistiek die stelde dat 1 miljard mensen chronisch aan honger leden. Waanzinnig inspirerend was een boek van Jeffrey Sachs, ‘The End of Hunger’. Daarin staat: we kunnen van alles aan honger doen, maar als we het klimaatprobleem niet fixen, is alles zinloos. Dat vond ik ontluisterend.
Onbegrijpelijk vond ik dat er in 2009 niets uit de klimaatconferentie in Kopenhagen kwam. Juristen hielden zich destijds nauwelijks met klimaatverandering bezig. Ik wist: dat wil ik doen. Het gaat mij om de menselijke impact van klimaatverandering; de diepe, diepe onrechtvaardigheid dat wij in de welvarende wereld een probleem veroorzaken dat tussen de 55 en 250 miljoen mensen in de sub-Sahara dwingt te verhuizen. Dat wordt een proces van honger, ziekte, ellende en geweld. Daar kan ik me echt over opwinden.
Ik nam ontslag bij de Mededingingsautoriteit, en ging met mijn toenmalige partner mee naar New York. Daar volgde ik de interdisciplinaire studie Environmental Law aan de New York University School of Law. Dat leek mij de perfect jumping board. Mijn partner zei: ‘Ik onderhoud je wel.’ Ik prijs me heel gelukkig dat het door die omstandigheden kón.
Vlak na mijn terugkomst ging ik naar Springtij op Terschelling. Daar waren Urgenda-directeur Marjan Minnesma en Roger Cox, één van de twee advocaten die de klimaatzaak begonnen is. Aanvankelijk was ik sceptisch over hun zaak, maar daarna dacht ik: verrek, dit kan echt werken! Roger Cox en ik concludeerden in onze gesprekken dat deze zaak veel groter is dan Nederland. Daarom was ik direct bezig met een outreach naar mensen in andere landen.‘We hebben een kans. Er is een weg uit deze ellende’
Ik kan me iedere seconde herinneren van het moment dat Urgenda in 2015 de klimaatzaak won. Je weet: je kunt winnen of verliezen, en bereidt dus twee persberichten voor. In de rechtszaal, op mijn laptop meetikkend met wat de rechter zei, besefte ik: shit, hij gaat het ons gewoon geven. Mijn vingers trilden. Ik dacht: stop, focus. Emotie uit, en gáán. Na de uitspraak was er een gigantische explosie van emoties. Iedereen omhelsde elkaar. Ik was de enige die samen met onze persvoorlichter naar buiten rende om de nationale en internationale pers te woord te staan. Pas na 24 uur continu draaien kon ik de off-knop weer vinden, en een beetje landen.
Er kwam direct een vloedgolf aan interesse uit de hele wereld. Sindsdien ondersteunt Urgenda’s Climate Litigation Network allerlei partijen in andere landen. Hoogste rechtscolleges in Ierland, Frankrijk, en Duitsland hebben inmiddels vergelijkbare uitspraken gedaan; in België ligt een uitspraak van een lagere rechter. En dan hebben we het alleen over het afgelopen jaar.
In 2015 werd nog gezegd: dat was een foutje van de rechtbank. In 2019 kregen we van de Hoge Raad opnieuw gelijk, waarop men besefte dat onze redenering gewoon klopte. Er zijn bijna 3000 juridische artikelen over onze zaak geschreven. Binnen vijf jaar is wereldwijd het besef ontstaan: huidige en toekomstige generaties hebben rechten om niet aan deze klimaatellende te worden blootgesteld.
De impact die ik bij Urgenda heb, had ik me nooit kunnen voorstellen. Daar komt een enorm verantwoordelijkheidsgevoel bij kijken. Je geeft een enorm krachtige juridische zwieper aan het vastgelopen politieke systeem; nu de rest van de wereld nog. Het klimaatprobleem is zo intens dat het je kan opbranden. Je moet daar een balans in zien te vinden. Ik heb ook een jong gezin waar ik af en toe wat tijd aan wil besteden. Je moet keuzes maken, en vrede vinden in het besef dat je niet álles kunt doen.
Het principe van de Urgenda-zaak is nu door de rechter ook toegepast op Nederland’s grootste multinational; Shell. Dat zul je steeds vaker zien, ook bij financiële instellingen en banken. We hebben een kans. Er is een weg uit deze ellende.’
