Voor 27 maart moeten de uiteindelijk belanghebbenden van ondernemingen zich hebben ingeschreven in het UBO-register. De minister van Financiën ziet geen aanleiding de deadline voor registratie uit te stellen, blijkt uit antwoorden op Kamervragen. ‘Witwassen en terrorismefinanciering zijn heel moeilijk te bestrijden’, zegt Bart Custers, hoogleraar Law and Data Science (Universiteit Leiden) en expert anti-witwassen en terrorismefinanciering. ‘Nederland moet de verantwoordelijkheid nemen om meer zicht te krijgen op wat zich bij ons afspeelt. Dat kan niet als UBO’s volkomen anoniem blijven.’

Vanuit het bedrijfsleven is kritiek op het UBO-register. Hoe kijkt u daar tegenaan?

‘Dat gaat onder andere over privacy-inbreuken, maar die zijn niet onverenigbaar met de privacywetgeving. De Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) zegt: als er wetgeving is waarop het verzamelen en verwerken van privacygevoelige gegevens is gestoeld, dan mag het. In dit geval gebeurt het op basis van de anti-witwasrichtlijnen van de Europese Unie. Die is in Nederland geïmplementeerd in de Wwft, de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme. Daarin ligt de wettelijke basis voor het verwerken van die gegevens. Dus de overheid en de Kamer van Koophandel mogen die persoonsgegevens verwerken.

Vanwege die wettelijke basis valt het privacy-argument grotendeels weg. Privacyrecht is altijd een afweging van belangen. In dit geval is er aan de ene kant het belang van de privacy van degene wiens naam en gegevens worden geregistreerd, en aan de andere kant het grote belang om witwassen, terrorismefinanciering, fraude en belastingontduiking te bestrijden. Zeker in Nederland, waar we zoveel brievenbusfirma’s hebben. Dat is nu natuurlijk volop in de aandacht vanwege Russische oligarchen en hun brievenbusfirma’s in Nederland.’

Nederland heeft de naam een belastingparadijs te zijn.

‘Ja, in Europa is het een doorn in het oog dat Nederland daar weinig aan doet. Nederland is als belastingparadijs aangemerkt vanwege de vele brievenbusconstructies. Je kunt je afvragen waarom brievenbusfirma’s niet helemaal verboden worden of waarom er niet meer belasting op wordt geheven. Maar er is een belang voor de Nederlandse economie. Er wordt geld aan verdiend door de kantoren die de registraties verzorgen voor buitenlandse klanten.’‘Je kunt je afvragen waarom brievenbusfirma’s niet helemaal verboden worden of waarom er niet meer belasting op wordt geheven.’• Hoogleraar Bart Custers

Zoals Russische oligarchen?

‘Oligarchen hebben al sinds jaar en dag hun vermogen niet op hun eigen naam staan en ze zorgen dat het niet traceerbaar is. Vooral sinds 2014, toen er sancties waren naar aanleiding van de Russische annexatie van de Krim. Ze zetten vermogen op naam van hun kinderen of familieleden, of onroerend goed op naam van een bedrijf. En dat bedrijf heeft dan alle aandelen verspreid over andere bedrijven. En die bedrijven zitten dan weer op de Kaaimaneilanden bijvoorbeeld. En een bedrijf daar is dan weer een brievenbusfirma van een bedrijf dat in Hongkong zit. En zo verder.

Op die manier ontstaat een lange keten en is onduidelijk wie er helemaal aan het einde de eigenaar is. Op papier is een bedrijf de eigenaar, maar dat bedrijf is een lege huls, een brievenbusfirma. Wie daarvan de eigenaar is, is lastig te achterhalen. In Nederland wordt dat grotendeels afgeschermd en in allerlei belastingparadijzen ook. Je krijgt geen inzage in wie de eigenaar is van een brievenbusfirma. Zo is niet te achterhalen dat het uiteindelijk om bezit gaat van, bijvoorbeeld, een Russische oligarch. Oligarchen kunnen zo onder de huidige sancties uitkomen. Terrorismefinanciers gebruiken deze methoden ook.’‘Oligarchen kunnen zo onder de huidige sancties uitkomen.’

In het wetsvoorstel voor het UBO-register zijn vanwege de zorgen over privacy veranderingen aangebracht.

‘Ja. Bij het implementeren van een Europese richtlijn heb je als EU-land de keuze om die een op een over te nemen, of om daar extra regels aan toe te voegen. Verschillende partijen maakten bezwaar tegen de wetsaanpassing, waaronder het MKB, voornamelijk ingegeven door de extra administratieve lasten en het privacybelang.

Toen zei de Nederlandse overheid: bovenop wat de richtlijn voorschrijft kunnen we extra regels implementeren om de privacy beter te waarborgen. Volgens de advocaat-generaal die het Europees Hof adviseert zijn daarvoor twee mogelijkheden: registreren wie gegevens opvraagt en – in uitzonderlijke gevallen – het afschermen van gegevens. Bijvoorbeeld als mensen bedreigd worden, of als het om het Koninklijk Huis gaat. Hun gegevens moeten wel geregistreerd worden, maar mogen dan in verband met de privacy niet uitgegeven worden. Het lijkt erop dat Nederland die twee punten doorvoert. Dat lijkt me een prima zaak.’

Hoe erg is het dat UBO’s hun gegevens niet zonder meer kunnen afschermen?

‘De UBO-wetgeving is een belangrijk middel om een vinger te krijgen achter witwassen en terrorismefinanciering. Het is heel moeilijk om dat te bestrijden en vereist enorme expertise. Je moet thuis zijn in computercriminaliteit en financiële criminaliteit. De geldstromen lopen via lange internationale ketens, vaak via landen die op geen enkele manier willen meewerken. Het spoor loopt snel dood. Nederland moet verantwoordelijkheid nemen om meer zicht te krijgen op wat zich bij ons afspeelt. Dat kan niet in volkomen anonimiteit. Het past bij de rol die Nederland in de wereld speelt. Dit zijn de middelen om witwassen en terrorismefinanciering te bestrijden. Er is geen belangrijk tegenargument, zeker niet op het gebied van privacy en ook niet administratief en economisch gezien, om het niet te doen.’

Het Europees Hof van Justitie moet zich nog uitspreken over een vraag van de Luxemburgse rechter over het UBO-register. Waarom wacht Nederland daar niet op?

‘De verplichting tot registratie was er sinds 2020. Zolang er geen uitspraak ligt van de rechter dat het niet mag, kan Nederland ermee doorgaan, want het is gewoon wetgeving.’

Een rechter uit Luxemburg vroeg het Hof van Justitie van de EU om een prejudicieel advies.

‘Ja, het gaat vooral over de vraag: is de EU-richtlijn wel conform het privacyrecht? Volgens de wet heeft de Kamer van Koophandel het recht en de bevoegdheid om gegevens van UBO’s te registreren. Daarmee is het geborgd.

Overigens heeft de betrokkene, de UBO, wel alle AVG-rechten. Als er bijvoorbeeld onjuiste gegevens in het register staan, heb je het recht om die te laten corrigeren. Als er veel meer gegevens staan dan eigenlijk nodig is volgens de wettelijke regels, mag je die data laten verwijderen. Registratie van gegevens moet proportioneel zijn. Dat gaat ook over het opvragen van gegevens: niet iedereen kan erbij, je moet wel een belang hebben. En het wordt geregistreerd wie de gegevens opvraagt.’

Een week voor de deadline stonden nog maar weinig eigenaren ingeschreven in het register. Wat raadt u ondernemers aan?

‘Het is een wettelijke verplichting, daaraan moet je voldoen. Je moet bij de KvK aangeven dat je de uiteindelijke eigenaar bent van je onderneming. Dat geeft ook een hogere betrouwbaarheid voor je zakenpartners en leveranciers. Zo kunnen ze zien dat jij degene bent die aan de touwtjes trekt. Omgekeerd ook: als je ondernemer bent en je wilt met een ander bedrijf in zee gaan. Dan is het goed om te weten dat degene met wie je aan tafel zit, ook echt de eigenaar is en afspraken met je kan maken. Dat maakt het zakendoen makkelijker en transparanter.’

Fotograaf: Patricia Nauta