‘We vergroten de grip op stijgende zorgkosten van dure genees- en hulpmiddelen en willen dat deze tegen een eerlijke prijs op de markt komen.’ Dat staat in het huidige coalitieakkoord. Onze nieuwe regering wil de grip vergroten op ‘dure geneesmiddelen’. Maar hoe dan, is de vraag, en hoe speelt wetgeving daarbij een rol?
Dat bepaalde geneesmiddelen kostbaar zijn, maakt niet dat de prijs van die middelen altijd oneerlijk is. Zo kan het gebeuren dat er maar een beperkt aantal patiënten is dat baat heeft bij een geneesmiddel, bijvoorbeeld weesgeneesmiddelen of geneesmiddelen die speciaal voor kinderen worden ontwikkeld. De prijs daarvan kan dan hoog zijn, maar dat is niet persé oneerlijk. Te goedkoop is trouwens ook niet goed, dan komen geneesmiddelen gewoon niet op de markt.
De prijs van geneesmiddelen wordt bepaald door allerlei factoren, waarbij met wetgeving zowel de prijs van geneesmiddelen als de werking van de markt kan worden beïnvloed.
In de eerste plaats speelt hierbij dat ontwikkelaars van geneesmiddelen de kosten voor onderzoek en ontwikkeling moeten kunnen terug verdienen en daarom een bepaalde periode van marktexclusiviteit krijgen. Dit kan door het toekennen van octrooien of speciale marktbescherming, zoals bijvoorbeeld voor weesgeneesmiddelen. Daarna is de markt vrij en kunnen generieke versies op de markt komen die een prijsdrukkend effect hebben, ook op de prijs van de oorspronkelijke merkgeneesmiddelen.
Maximeren
Een ander wettelijke instrument is het maximeren van prijzen, bijvoorbeeld door de overheid via het geneesmiddelenvergoedingensysteem, of door zorgverzekeraars door alleen het goedkoopste middel te vergoeden (preferentiebeleid). Tenslotte is natuurlijk van belang dat de markt voldoende functioneert: is sprake van een redelijke onderhandelingspositie tussen marktpartijen zoals patiënten, ziekenhuizen, zorgverzekeraars en de overheid zelf natuurlijk. Misbruik van recht of machtspositie kan immers onrechtmatig zijn.
In de zaak van Menzis tegen AstraZeneca oordeelde de rechter in hoger beroep dat handhaving van octrooien jegens (generieke) concurrenten (octrooien die daarna waren vernietigd) niet onrechtmatig was jegens zorgverzekeraar Menzis. Menzis had daarom geen recht op vergoeding van kosten voor het geneesmiddel waarvan, zo stelde Menzis, de prijs achteraf gezien (te) hoog was gehouden. In dat kader oordeelde de rechter dat geen sprake was geweest van misbruik van marktmacht, omdat voldoende alternatieve geneesmiddelen beschikbaar waren voor dezelfde indicaties en met dezelfde werking en deze geneesmiddelen onderling uitwisselbaar waren.
Daraprim
Anders was de situatie in de zaak die in de Verenigde Staten tot veel beroering heeft geleid, een evident geval van oneerlijke prijzen waaraan uitsluitend de rechter een einde kon maken (FTC v. Shkreli Opinion and Order). Nadat het bedrijf Turing Pharmaceuticals het 62 jaar oude, maar nog altijd levensreddende geneesmiddel Daraprim had gekocht werd dit gevolgd door een rigoureuze prijsverhoging van $17.60 naar $750 per tablet. Dit ging gepaard met onrechtmatige handelspraktijken om concurrentie te dwarsbomen.
De Amerikaanse rechter kwam met een rigoureuze uitspraak. Alhoewel de prijs zelf niet aangetast kon worden, oordeelde de rechter dat oprichter, grootaandeelhouder en CEO van dit bedrijf, Martin Shkreli de ‘mastermind’ was geweest van illegale praktijken en zich op roekeloze wijze schuldig had gemaakt aan onrechtmatige monopolisering van de markt ten koste van de volksgezondheid. Hij werd daarom in persoon veroordeeld tot terugbetaling van de winsten.
Belangrijker echter, de rechter legde hem een verbod op om ooit nog te werken in de farmaceutische industrie. Misschien staat dat laatste het nieuwe kabinet ook voor ogen in gevallen waar het echt de spuitgaten uitloopt.
Door: Machteld Hiemstra en Stephanie de Beer
