De Kamer van Koophandel (KvK) schermt sinds begin dit jaar woonadressen van ondernemers in het Handelsregister af. Dat moet misbruik van de gegevens moeilijker maken. Adressen van onder andere eenmanszaken die op het woonadres van de zzp’er zijn gevestigd, zijn nog wel voor iedereen zichtbaar. Volgens Anna Berlee, hoogleraar privacy en gegevensbescherming van de Open Universiteit, is dit niet noodzakelijk. ’Overweeg daarom ook de vestigingsadressen van eenmanszaken standaard af te schermen.’
Waarom is het afschermen van woonadressen van ondernemers zo belangrijk?
‘Veel ondernemers en bestuurders ondervinden er hinder van dat hun woonadres openbaar is en soms bedreigt het zelfs hun veiligheid, zoals in het geval van politici en journalisten. Omdat hun adres makkelijk opvraagbaar is bij de KvK, staan er opeens mensen op hun stoep die daar niets te zoeken hebben.
Voor de rechtszekerheid in het handelsverkeer – de reden dat het Handelsregister openbaar is – is niet noodzakelijk dat woonadressen van alle ondernemers voor iedereen in alle gevallen beschikbaar zijn. Daarom is die afscherming er ook gekomen. In het geval van bestuurdersaansprakelijkheid bijvoorbeeld moeten crediteuren wel verhaal kunnen halen bij een bestuurder. Dus de woonadressen blijven geregistreerd, maar opvraagbaar door een beperkte groep van onder meer bestuursorganen, advocaten en deurwaarders.’
Waarom zijn woonadressen niet eerder afgeschermd in het Handelsregister?
‘De aanleiding dat het nu gebeurt, zijn moties uit de Tweede Kamer. Door ernstige incidenten is er sinds twee jaar hernieuwde aandacht voor het probleem met het vrij opvraagbaar maken van woonadressen. Zo zouden de moordenaars van advocaat Derk Wiersum achter zijn adres zijn gekomen via de KvK. Het is in de loop der jaren makkelijker geworden om informatie op te vragen. Dat zie je ook bij het Kadaster. Deze openbare registers zijn al meer dan honderd jaar geleden ingesteld. Toen bestond computertechnologie nog niet, en ook geen robuust privacyrecht.
Nederland kreeg in 1989 zijn eerste algemene privacywet, de Wet persoonsregistraties (WPR). Van de werking daarvan waren openbare registers nog expliciet uitgezonderd en aan de openbaarheid van persoonsgegevens in die registers hoefde niets te veranderen.
De Wet bescherming persoonsgegevens (WBP) – de uitvoering van Europese regelgeving – zorgde er in 2001 voor dat die wettelijke uitzondering van openbare registers verviel. Men moest toen gaan nadenken over wat de invoering van privacyregels betekende voor dat stelsel van openbaarheid. Dat heeft men onvoldoende gedaan, vind ik. Nu pas onderzoekt de KvK: hoe kunnen we de rechtszekerheid dienen en tegelijkertijd de privacy waarborgen? Het is jammer dat dat niet veel eerder is gebeurd, maar beter laat dan nooit.’
De woonadressen van ruim 1,2 miljoen zzp’ers zijn nog wel voor iedereen vindbaar.
‘Ja, voor veel zzp’ers is het vestigingsadres ook het woonadres. Zzp’ers kunnen zich als eenmanszaak registreren, maar ze kunnen ook een BV oprichten. Voor BV’s en NV’s geldt Europese regelgeving, die vereist dat vestigingsadressen openbaar zijn. Daar kunnen we in Nederland niet omheen. Bij een BV en NV is de enige verhaalmogelijkheid de onderneming en het vermogen van de onderneming, niet de persoon die daarachter zit, tenzij het gaat om bijvoorbeeld bestuurdersaansprakelijkheid. Het woonadres van bestuurders is daarom in beginsel niet relevant.
Voor eenmanszaken is mij dergelijke dwingende regelgeving niet bekend. Europese regels op het gebied van ondernemingsrecht schrijven niet ook voor dat het vestigingsadres van eenmanszaken openbaar moet zijn. Daar kan Nederland dan zelf richting in kiezen. Voor ondernemers zoals zzp’ers geldt wel andere dwingende Europese regelgeving vanuit het consumentenrecht. Daarnaast moet je je vestigingsadres vermelden als je een factuur stuurt. En ook op je website moet je in sommige gevallen het vestigingsadres publiceren. De vraag is of de rechtszekerheid in het handelsverkeer hiermee niet al voldoende gegarandeerd wordt.’
U werkte eerder als adviseur bij de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Die wil de toegang tot woonadressen van zzp’ers beperken. Wat vindt u daarvan?
‘Ja, de AP wil het omdraaien en de woonadressen van zzp’ers standaard afschermen. Ze zouden dan alleen voor de eerder genoemde beperkte groep openbaar zijn. Ik voel daar wel wat voor. De minister stelde dat het een enorm uitvoeringsprobleem zou opleveren. Het hele stelsel van de KvK zou anders moeten worden ingericht. Dat is een valide punt, maar de vraag is of uitvoeringsproblemen alleen voldoende reden zijn om het systeem niet aan te passen. En dus een systeem te handhaven waarin de privacy van een grote groep zzp’ers onder druk staat, zonder dat dit noodzakelijk is voor de rechtszekerheid. Het uitvoeringsprobleem zou niet leidend moeten zijn.
In mijn proefschrift betoogde ik wat betreft het Kadaster ook al dat men zou moeten heroverwegen hoeveel openbaarheid – en waarvan precies – nodig is voor rechtszekerheid. Om een goede balans tussen privacy en rechtszekerheid te vinden. Dat geldt voor het Handelsregister van de KvK net zo goed. Daarom juich ik het toe dat de Datavisie er komt.’
Met de Datavisie Handelsregister brengt het kabinet de opties in kaart om privacy beter te beschermen. Waar moeten we dan aan denken?
‘Dat is nog niet helemaal duidelijk, maar vanuit het oogpunt van privacy zou het voorstel van de AP de mooiste oplossing zijn. Daar zitten dus wel hoge uitvoeringskosten aan vast. Nu hoeft de KvK niet te controleren waarom iemand informatie opvraagt over een onderneming en wie diegene is. Dat moet dan wel. Daarvoor zou de KvK de werkwijze ingrijpend moeten aanpassen. Het onderhouden van een nieuw stelsel met individuele afwegingen kost ook veel menskracht.
Juridisch gezien is het wellicht de beste manier, maar praktisch gezien de moeilijkste om in te voeren. Het zou veel kosten, maar dat is dan deels het gevolg van het jarenlang in stand houden van vrijwel onbegrensde openbaarheid, zonder na te denken over de gevolgen voor de privacy en de bescherming van persoonsgegevens. Soms moet je je aanpak grondig wijzigen. Het momentum lijkt er nu te zijn. De wijzer slaat meer uit naar de bescherming van persoonsgegevens dan naar openbaarheid. Zeker omdat we al andere regels hebben die de rechtszekerheid dienen. De vraag is wat het nieuwe kabinet hiermee gaat doen.’
De KvK roept ondernemers die zich in een bedreigende situatie bevinden op om contact op te nemen. Is die mogelijkheid afdoende?
‘Momenteel zijn gegevens van zzp’ers veelal voor iedereen opvraagbaar, tenzij er in individuele gevallen grond is om informatie af te schermen. Als je een politicus bent bijvoorbeeld, of officier van justitie, of een ander risicoberoep hebt. Dan kun je contact opnemen met de KvK en kun je worden afgeschermd. Dan weegt het privacybelang van het individu zwaarder dan het algemeen belang bij rechtszekerheid in het handelsverkeer. Helaas kom je pas op dat punt als de dreigende situatie al bestaat. Dat is dan wellicht al te laat.’
Advocaat Sidney Smeets opperde in het FD risicogroepen af te schermen. Hoe kijkt u daar tegenaan?
‘Dat is een interessante tussenvariant, maar betreft alleen bepaalde beroepsgroepen, zoals rechters, advocaten, politici en journalisten. Hun gegevens kunnen dan alleen door een beperkte groep worden opgevraagd. Het lost de ernstigste gevolgen van openbaarheid van woonadressen op voor een beperkte groep mensen, vanuit het oogpunt van veiligheid, maar niet alle zaken.’
Wat als je je gewoon uitschrijft bij de KvK?
‘Dat lost het probleem ook niet op, want gegevens blijven lang vindbaar in het Handelsregister: waar iemand voorheen zijn vestigingsadres had, en dus van een zelfstandige vaak ook het woonadres. Dat heeft onder meer te maken met de vraag hoe lang ondernemers voor de wet aansprakelijk kunnen worden gehouden. De wetgever kan overwegen bij de verjaringstermijnen aan te sluiten en de gegevens na een bepaald aantal jaren af te schermen.’
