Met veel bombarie is door de FIOD een corruptieonderzoek in de medische sector bekend gemaakt. Opvallender is misschien nog wel de oproep die de FIOD en het Openbaar Ministerie in de landelijke media deden: het Anti-Corruptie Centrum van de FIOD en het Openbaar Ministerie willen dieper in de zorgsector duiken en tipgevers zijn daarbij welkom.
Kennelijk probeert Nederland hiermee tegemoet te komen aan de internationale kritiek dat het te weinig aan corruptie doet. Wat is corruptie in de wettelijke betekenis en is er bij de bestrijding daarvan een rol weggelegd voor bedrijven?
Transparency International (TI) concludeerde begin 2022 op basis van de Corruption Perception Index (CPI) dat de corruptiebestrijding in Nederland stagneert. Het kabinet werd opgeroepen dit bovenaan de prioriteitenlijst te zetten. Dat was overigens niet de eerste keer dat Nederland werd aangesproken op (het gebrek aan) corruptiebestrijding. Dit is al jarenlang een veel gehoord geluid.
Een ander recent voorbeeld van kritiek is het compliance rapport van het anti-corruptieorgaan Group of States against Corruption (GRECO). Nederland lijkt aan de internationale oproepen gehoor te willen geven. Al eerder besteedde de FIOD veel aandacht aan grote corruptiezaken, zoals bijvoorbeeld die van Ballast Nedam, SBM Offshore en Vimpelcom. En nu lijkt de medische sector aan de beurt.
Corruptie is in verschillende vormen opgenomen in ons Wetboek van Strafrecht. Zo zijn bijvoorbeeld (rechts)personen die aan een ambtenaar een gift, belofte of dienst aanbieden met het oogmerk hem te bewegen in zijn bediening iets te doen of na te laten strafbaar op grond van artikel 177 Sr. De ambtenaar die een dergelijke gift, belofte of dienst aanneemt, is strafbaar op grond van artikel 363 Sr.
Maar niet alleen ambtelijke corruptie is strafbaar, ook niet-ambtelijke omkoping is een misdrijf (op grond van artikel 328ter Sr). Het gaat dan om een persoon ‘werkzaam zijnde in dienstbetrekking of optredend als lasthebber’ die een gift, belofte of dienst aanneemt/aanbiedt om iets te doen of nalaten dat in strijd is in met zijn dienstbetrekking of last. Door de handeling hoopt men iets van de ander gedaan te krijgen. Wanneer iemand in strijd met zijn plicht handelt is een open norm, en niet nader door de wetgever ingekleurd.
Grijs gebied
De corruptiebepalingen zijn ruim geformuleerd en dit levert soms een grijs gebied op. Een vraag die kan worden gesteld is bijvoorbeeld wanneer relatiebeheer omslaat in omkoping. In zijn algemeenheid zijn hier geen duidelijke richtlijnen voor.
De medische sector is daarop een uitzondering. In de Wet op de medische hulpmiddelen staat zelfs een duidelijk verbod op gunstbetoon. De verbodsbepaling kent grote overeenkomsten met de omkopingsbepaling en ook de uitzonderingen zijn helder geformuleerd. In beginsel zijn de inspecteurs van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd belast met het toezicht en naleving op deze wet. Deze wet kent ook een specifieke strafbepaling. Een vraag is dus of de FIOD wel geëquipeerd is om corruptie ofwel gunstbetoon te onderzoeken in de medische sector. Of is het beter dat dit wordt gedaan door de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, mede ter behoud van het medisch verschoningsrecht?
Een andere vraag die leeft is waarom de FIOD tipgevers oproept om zich op anonieme basis te melden. In Nederland is immers ook een duidelijke trend zichtbaar waarbij ‘self-reporting’ in opkomst is. Het Openbaar Ministerie heeft vorig jaar voor het eerst zelfs een schikking getroffen voor ambtelijke en niet-ambtelijke omkoping waarbij een korting op de boete is gegeven omdat het bedrijf zich zelf had gemeld bij het Openbaar Ministerie. Daarbovenop ontving het bedrijf nog een aanvullende korting voor de volledige medewerking aan het onderzoek.
Klikcultuur
Bedrijven zijn zich door de jaren heen steeds meer bewust geworden van de risico’s van corruptie, en compliance officers hebben hier een belangrijke rol in. Het had wellicht meer voor de hand gelegen als het OM een oproep aan de medische sector had gedaan om schoon schip te maken dan dat een anonieme klikcultuur wordt bevorderd.
Het is dan wel toe te juichen zijn als er duidelijkere richtlijnen komen over de voordelen van zelfmelden. Dit is ook een van de aanbevelingen van de OECD Working Group on Bribery in International Business Transactions. In een rapport van 5 november 2020 werd nog opgemerkt dat Nederland geen wettelijk kader of vervolgingsrichtlijnen heeft met betrekking tot zelfmelden.
Er lijkt een algemene terughoudendheid te bestaan onder bedrijven om zichzelf te melden, vanwege de onzekerheid over de gevolgen en het ontbreken van een overkoepelend wettelijk kader. Zelf melden is dan een grote stap, en vergt een zorgvuldige voorbereiding, maar kan mogelijk wel een oplossing bieden. Het is in ieder geval het onderzoeken waard.
Door: Judith de Boer
