Door jarenlang gesjoemel met geld door notaris Frank Oranje bij het advocatenkantoor Pels Rijcken, gaan er steeds meer stemmen op voor een zoektocht naar een nieuwe landsadvocaat. Dat ligt niet eenvoudig. ‘Voor dit volume is er geen kantoor in Nederland die dat zomaar aankan’, zegt Pieter Kuypers, hoogleraar aanbestedingsrecht in Nijmegen en advocaat bij AKD.
Waarom kiest de overheid al jarenlang voor een landsadvocaat van hetzelfde kantoor?
‘Los van dit incident, denk ik dat het systeem van een landsadvocaat een goed functionerend instituut is gebleken. Ook als je het vergelijkt met andere landen. Tegelijkertijd is het een oud instituut. De regels zijn inmiddels gewijzigd, maar er is een periode geweest – tussen de jaren negentig en 2016 – dat je de landsadvocatuur mijns inziens wél had moeten aanbesteden. Daar is over geklaagd bij de Europese Commissie, maar die hebben daar toen geen prioriteit aan willen geven.
In 2014 zijn er nieuwe regels gekomen die van kracht zijn vanaf 2016. Daarin is voorgeschreven dat advocatuurlijke diensten niet langer hoeven te worden aanbesteed. Althans, daar waar het gaat om juridische diensten die verband houden met de uitoefening van openbaar gezag én voor procedures, waaronder procesadvies. Ik heb weleens gehoord dat die uitzondering er vooral op verzoek van Nederland is ingefietst: ook de staat realiseerde zich destijds dat dit niet het rechte pad was. Op dit moment is de regel dat opdrachten aan de landsadvocaat niet hoeven te worden aanbesteed.’
Waarom is de zoektocht naar een landsadvocaat in die jaren nooit aanbesteed?
‘Ik denk dat de overheid tevreden is met het instituut landsadvocaat.’
Hoe doen andere landen om ons heen dat?
‘In België doen ze aan ‘pick-en-choose’. De keuze voor een advocaat bestaat daar vooral uit subjectieve elementen: de talengemeenschap waartoe je behoort, de politieke kleur die je hebt als advocaat of de banden die je persoonlijk hebt met kabinetten van ministers. Dat lijken mij geen geschikte criteria om te komen tot een goede advocaat. Ook in Frankrijk, Duitsland en Engeland hebben ze geen landsadvocaat.’
Wat vindt u daarvan?
‘Mijns inziens ben je als land meer gebaat bij continuïteit van advisering en koers.’
Is het wat u betreft tijd voor een nieuwe landsadvocaat?
‘Over de landsadvocaat, Reimer Veldhuis, zijn geen klachten: die heeft geen scheve schaats gereden. Voor de consistentie van advisering is het wel verstandig om één vertrouwenspersoon te hebben die de zaken overziet en weet wat er op de ministeries speelt.
Tegelijkertijd is wel de vraag of de ‘monopolie’ van de landsadvocaat zo groot moet zijn. De omvang van de opdracht voor Pels Rijcken kan wel een onsje minder. Laat de markt zijn werk doen. Niet alles is zó verbonden met de overheid en de uitoefening van het openbaar gezag, dat een opdracht hoe dan ook naar Pels Rijcken moet.’
Zijn er regels die voorschrijven dat het kantoor van de landsadvocaat – door de fraude – van stoel moet wisselen?
‘Er is voor de overheid geen verplichting om naar een ander advocatenkantoor uit te kijken. Ik denk dat Pels Rijcken momenteel hard werkt aan zogeheten ‘self-cleaning’: een concept dat afkomstig is uit het aanbestedingsrecht. Dat houdt in dat je je organisatie moet aanpassen, moet zorgen dat gemaakte fouten niet weer gebeuren en moet afrekenen met de daders. Ook moet je de schade vergoeden die de overheid heeft geleden door deze illegale onrechtmatige praktijken.’
De landsadvocatuur is momenteel niet aanbesteed. Wat heeft ‘self cleaning’ – juridisch gezien – dan voor zin?
‘Er zijn provincies, steden en dorpen die wél aanbesteden. In een aanbesteding van de stad Groningen zou Pels Rijcken dus uitgesloten kunnen worden omdat er ernstige beroepsfouten zijn begaan door het kantoor. Self-cleaning is in deze situatie vrijwillig naar de staat toe, maar onvrijwillig als je als kantoor wil blijven deelnemen aan overheidsaanbestedingen.’
Moet de functie van landsadvocaat volgens u worden aanbesteed?
‘Ik heb die roep gezien, maar vraag mij af wat dat oplevert. Ik heb gezien dat de omzet die gemoeid is met de landsadvocatuur van Pels Rijcken bestaat uit grote bedragen. Tegelijkertijd denk ik niet dat er voor dit volume aan zaken een kantoor is in Nederland die dat kan behappen. Wel zou je wellicht de landsadvocatuur in stukjes kunnen knippen – met clusters zoals bestuursrecht of omgevingsrecht – zoals allerlei provincies dat nu doen.’
