LEGALE ZAKEN

Zakelijk nieuws / Juridisch perspectief

Thema

Onderneming:

Q&A hoogleraar Jan-Jaap Oerlemans: ‘Bewijzen bedrijfsspionage onder huidige wet lastig’

Bedrijfsspionage via sociale media door buitenlandse inlichtingendiensten neemt toe. Het kabinet werkt momenteel aan een wetsvoorstel om spionage strafbaar te stellen. ‘De minister zal heel goed moeten uitleggen wat de noodzaak is van nieuwe strafbaarstellingen voor spionage’, zegt Jan-Jaap Oerlemans, bijzonder hoogleraar Inlichtingen en Recht van de Universiteit Utrecht en onderzoeker bij de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD).

Welke spionagehandelingen zijn al strafbaar?

‘Spionage is een breed begrip. Het delen van staatsgeheimen is strafbaar volgens artikel 98 van het Wetboek van Strafrecht. Daarvoor zijn in het verleden Nederlanders veroordeeld. Als een buitenlandse mogendheid informatie verzamelt via hacken, dan is dat strafbaar als computervredebreuk. Het is ook strafbaar als je informatie uit een systeem haalt en voor een ander beschikbaar stelt, of als je iemand vraagt die informatie voor jou uit een systeem te halen. Het openbaren van niet-openbare gegevens is heling en dat is strafbaar. Het kopiëren van niet-openbare, vertrouwelijke gegevens ook.’

Landen als China en Rusland doen in Nederland actief aan spionage, stellen de inlichtingendiensten. Waar moeten we dan aan denken?

‘Dat kan gaan over informatie die voor hun van belang is, zoals Russen die informatie wilden verzamelen over het MH17-proces om dat te beïnvloeden. En China staat erom bekend vaker aan economische spionage te doen. Denk ook aan de vier Russen in een busje bij de Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons (OPCW) in De Haag die het wifi-netwerk wilden hacken.

In zulke situaties is het de vraag: wil je daders strafrechtelijk vervolgen, of wil je het diplomatiek oplossen, wil je ze uitzetten? Dat is een strategische overweging die je moet maken samen met de AIVD, MIVD en betrokken ministeries. Je moet afwegen wat de reactie van het spionerende land kan zijn: gaat het dan ook Nederlanders vervolgen, of uitzetten? De context is belangrijk. Gebeurt het om misstanden aan de kaak te stellen, is het een klokkenluidersituatie? Dan kun je ook besluiten om niet te vervolgen.’

Wat voor straffen staan er op spionage?

‘Meestal hebben we het bij spionage over staatsgeheimen, zoals het delen van informatie over het actuele kennisniveau van de diensten, van hun werkwijze en over de systemen die ze gebruiken. Daarop staat een flinke gevangenisstraf van zes jaar. Het is ook strafbaar als je als ambtenaar in ruil voor een gift of dienst informatie verschaft aan iemand. Dat is ambtelijke omkoping. Dan moet wel bewezen worden dat een transactie heeft plaatsgevonden. Dat kan lastig zijn. Cyberspionage via bijvoorbeeld hacken is strafbaar als computervredebreuk. Daarop staat maximaal vier jaar cel.’

Wat zijn recente voorbeelden van veroordelingen?

‘Een bekende zaak is die van Raymond P. Die kreeg in 2014 acht jaar cel omdat hij staatsgeheimen doorgaf aan de Russische inlichtingendienst. En in een zaak van de AIVD in 2013 zijn een man en vrouw veroordeeld voor het lekken van staatsgeheimen. Zij kregen een gevangenisstraf van acht respectievelijk zestien maanden. Er komt de afgelopen jaren veel jurisprudentie langs van politiemollen die gegevens uit het politiesysteem, waarvoor ze niet geautoriseerd zijn, delen met criminelen. Dan is er sprake van computervredebreuk. Het aantal vervolgingen van politieambtenaren die gegevens lekken aan criminelen stijgt.’

Welke straf staat er op bedrijfsspionage?

‘Bij bedrijfsspionage kan sprake zijn van het schenden van het beroepsgeheim, bijvoorbeeld als iemand die bij een bedrijf werkt informatie deelt die onder een “non disclosure agreement” valt. Daarop staat een gevangenisstraf van maximaal zes maanden op grond van artikel 273 van het Wetboek van Strafrecht. Binnen bepaalde bedrijfssectoren gelden iets hogere straffen. En als een ambtenaar informatie met derden deelt, is dat strafbaar op grond van artikel 272 van het Wetboek van Strafrecht, met maximaal een jaar gevangenisstraf.

Het gaat in die artikelen om het openbaren van niet-staatsgeheimen, zoals bedrijfsgeheimen of departementaal vertrouwelijke informatie. Het punt is dat je dan moet bewijzen dat iemand gegevens deelt met iemand anders. Daarvoor heb je bijvoorbeeld een opname nodig met een microfoon of een tap. Of foto’s of een video. Je moet daarvoor bijzondere opsporingsbevoegdheden inzetten. En als er op de handeling maar een jaar celstraf staat, mag je die bijzondere opsporingsbevoegdheden niet altijd inzetten. Voor de bewijsvoering is dat lastig.’

Dus die celstraf zou omhoog moeten?

‘Om het delen van niet-staatsgeheime informatie met buitenlandse diensten tegen te gaan, zou je kunnen denken aan een verhoging van de maximale gevangenisstraf op artikel 272. Dan laat je als samenleving tot uiting komen dat je vindt dat het om een serieuze zaak gaat en dat het de Nederlandse staat schade kan berokkenen. Ook kun je dan eenvoudiger bijzondere opsporingsbevoegdheden inzetten. Eventueel kun je artikel 273, over het delen van bedrijfsgeheimen aan een buitenlandse inlichtingendienst, noemen als een misdrijf waar je ook bijzondere opsporingsbevoegdheden op mag inzetten. Daarmee kun je een signaal afgeven aan de maatschappij dat het niet OK is om informatie – ook niet-staatsgeheime informatie – beschikbaar te stellen aan agenten van een buitenlandse inlichtingendienst. Ik vermoed dat de minister daaraan denkt, maar het is gissen zonder een concreet wetsvoorstel.’

Waarom is het probleem nu zo acuut dat er een nieuwe wet komt?

‘Dat vraag ik me ook af. Ik lees al jaren dat in de Nederlandse topsectoren intellectueel eigendom wordt gestolen. Spionage door Rusland en heel veel andere landen in Nederland vindt al heel lang plaats. Veel handelingen zijn al strafbaar. Dus de minister zal heel goed moeten uitleggen wat de noodzaak is. Welke problemen hebben zich in de praktijk voorgedaan dat dit nodig is? Op hoofdlijnen moeten daar voorbeelden van gegeven kunnen worden. Waarom dekken de huidige strafbaarstellingen niet voldoende?

De minister moet uitleggen welke handelingen ze precies strafbaar wil stellen, hoe ze de afstemming met de inlichtingendiensten voor zich ziet, en hoe rekening wordt gehouden met de vrijheid van meningsuiting en een klokkenluiderssituatie. Dat moet in de memorie van toelichting komen te staan.’

‘Handhaving bij wetsvoorstel duurzaam internationaal ondernemen is te onduidelijk’

‘Maak beter duidelijk waarom naast het opleggen van bestuurlijke boetes, het ook nodig is om strafrechtelijk te handhaven om schendingen van mensenrechten en vervuiling van het milieu bij Nederlandse internationale ondernemingen tegen te gaan.’ Dat stelt de Raad voor de rechtspraak in een vandaag gepubliceerd wetgevingsadvies over het initiatiefwetsvoorstel duurzaam en verantwoord

Lees Verder >

Eerdere Berichten

Delen:

Twitter
LinkedIn
Email

Overzicht pagina:

Thema

Onderneming:

Q&A hoogleraar Jan-Jaap Oerlemans: ‘Bewijzen bedrijfsspionage onder huidige wet lastig’

Bedrijfsspionage via sociale media door buitenlandse inlichtingendiensten neemt toe. Het kabinet werkt momenteel aan een wetsvoorstel om spionage strafbaar te stellen. ‘De minister zal heel goed moeten uitleggen wat de noodzaak is van nieuwe strafbaarstellingen voor spionage’, zegt Jan-Jaap Oerlemans, bijzonder hoogleraar Inlichtingen en Recht van de Universiteit Utrecht en onderzoeker bij de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD).

Welke spionagehandelingen zijn al strafbaar?

‘Spionage is een breed begrip. Het delen van staatsgeheimen is strafbaar volgens artikel 98 van het Wetboek van Strafrecht. Daarvoor zijn in het verleden Nederlanders veroordeeld. Als een buitenlandse mogendheid informatie verzamelt via hacken, dan is dat strafbaar als computervredebreuk. Het is ook strafbaar als je informatie uit een systeem haalt en voor een ander beschikbaar stelt, of als je iemand vraagt die informatie voor jou uit een systeem te halen. Het openbaren van niet-openbare gegevens is heling en dat is strafbaar. Het kopiëren van niet-openbare, vertrouwelijke gegevens ook.’

Landen als China en Rusland doen in Nederland actief aan spionage, stellen de inlichtingendiensten. Waar moeten we dan aan denken?

‘Dat kan gaan over informatie die voor hun van belang is, zoals Russen die informatie wilden verzamelen over het MH17-proces om dat te beïnvloeden. En China staat erom bekend vaker aan economische spionage te doen. Denk ook aan de vier Russen in een busje bij de Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons (OPCW) in De Haag die het wifi-netwerk wilden hacken.

In zulke situaties is het de vraag: wil je daders strafrechtelijk vervolgen, of wil je het diplomatiek oplossen, wil je ze uitzetten? Dat is een strategische overweging die je moet maken samen met de AIVD, MIVD en betrokken ministeries. Je moet afwegen wat de reactie van het spionerende land kan zijn: gaat het dan ook Nederlanders vervolgen, of uitzetten? De context is belangrijk. Gebeurt het om misstanden aan de kaak te stellen, is het een klokkenluidersituatie? Dan kun je ook besluiten om niet te vervolgen.’

Wat voor straffen staan er op spionage?

‘Meestal hebben we het bij spionage over staatsgeheimen, zoals het delen van informatie over het actuele kennisniveau van de diensten, van hun werkwijze en over de systemen die ze gebruiken. Daarop staat een flinke gevangenisstraf van zes jaar. Het is ook strafbaar als je als ambtenaar in ruil voor een gift of dienst informatie verschaft aan iemand. Dat is ambtelijke omkoping. Dan moet wel bewezen worden dat een transactie heeft plaatsgevonden. Dat kan lastig zijn. Cyberspionage via bijvoorbeeld hacken is strafbaar als computervredebreuk. Daarop staat maximaal vier jaar cel.’

Wat zijn recente voorbeelden van veroordelingen?

‘Een bekende zaak is die van Raymond P. Die kreeg in 2014 acht jaar cel omdat hij staatsgeheimen doorgaf aan de Russische inlichtingendienst. En in een zaak van de AIVD in 2013 zijn een man en vrouw veroordeeld voor het lekken van staatsgeheimen. Zij kregen een gevangenisstraf van acht respectievelijk zestien maanden. Er komt de afgelopen jaren veel jurisprudentie langs van politiemollen die gegevens uit het politiesysteem, waarvoor ze niet geautoriseerd zijn, delen met criminelen. Dan is er sprake van computervredebreuk. Het aantal vervolgingen van politieambtenaren die gegevens lekken aan criminelen stijgt.’

Welke straf staat er op bedrijfsspionage?

‘Bij bedrijfsspionage kan sprake zijn van het schenden van het beroepsgeheim, bijvoorbeeld als iemand die bij een bedrijf werkt informatie deelt die onder een “non disclosure agreement” valt. Daarop staat een gevangenisstraf van maximaal zes maanden op grond van artikel 273 van het Wetboek van Strafrecht. Binnen bepaalde bedrijfssectoren gelden iets hogere straffen. En als een ambtenaar informatie met derden deelt, is dat strafbaar op grond van artikel 272 van het Wetboek van Strafrecht, met maximaal een jaar gevangenisstraf.

Het gaat in die artikelen om het openbaren van niet-staatsgeheimen, zoals bedrijfsgeheimen of departementaal vertrouwelijke informatie. Het punt is dat je dan moet bewijzen dat iemand gegevens deelt met iemand anders. Daarvoor heb je bijvoorbeeld een opname nodig met een microfoon of een tap. Of foto’s of een video. Je moet daarvoor bijzondere opsporingsbevoegdheden inzetten. En als er op de handeling maar een jaar celstraf staat, mag je die bijzondere opsporingsbevoegdheden niet altijd inzetten. Voor de bewijsvoering is dat lastig.’

Dus die celstraf zou omhoog moeten?

‘Om het delen van niet-staatsgeheime informatie met buitenlandse diensten tegen te gaan, zou je kunnen denken aan een verhoging van de maximale gevangenisstraf op artikel 272. Dan laat je als samenleving tot uiting komen dat je vindt dat het om een serieuze zaak gaat en dat het de Nederlandse staat schade kan berokkenen. Ook kun je dan eenvoudiger bijzondere opsporingsbevoegdheden inzetten. Eventueel kun je artikel 273, over het delen van bedrijfsgeheimen aan een buitenlandse inlichtingendienst, noemen als een misdrijf waar je ook bijzondere opsporingsbevoegdheden op mag inzetten. Daarmee kun je een signaal afgeven aan de maatschappij dat het niet OK is om informatie – ook niet-staatsgeheime informatie – beschikbaar te stellen aan agenten van een buitenlandse inlichtingendienst. Ik vermoed dat de minister daaraan denkt, maar het is gissen zonder een concreet wetsvoorstel.’

Waarom is het probleem nu zo acuut dat er een nieuwe wet komt?

‘Dat vraag ik me ook af. Ik lees al jaren dat in de Nederlandse topsectoren intellectueel eigendom wordt gestolen. Spionage door Rusland en heel veel andere landen in Nederland vindt al heel lang plaats. Veel handelingen zijn al strafbaar. Dus de minister zal heel goed moeten uitleggen wat de noodzaak is. Welke problemen hebben zich in de praktijk voorgedaan dat dit nodig is? Op hoofdlijnen moeten daar voorbeelden van gegeven kunnen worden. Waarom dekken de huidige strafbaarstellingen niet voldoende?

De minister moet uitleggen welke handelingen ze precies strafbaar wil stellen, hoe ze de afstemming met de inlichtingendiensten voor zich ziet, en hoe rekening wordt gehouden met de vrijheid van meningsuiting en een klokkenluiderssituatie. Dat moet in de memorie van toelichting komen te staan.’

Eerdere Berichten

Delen:

Twitter
LinkedIn
Email

Overzicht pagina:

Privacy Cookies

Leuk dat u er bent. Nog even dit:

LEGALE ZAKEN maakt gebruik van cookies om het gebruik van de website te analyseren, om het mogelijk te maken content via social media te delen. Deze cookies worden ook geplaatst door derden. Wij gaan zorgvuldig met uw privégegevens om. Klik op ‘lees verder’ voor uitgebreide informatie.

Door deze melding weg te klikken of gebruik te blijven maken van deze site stemt u hiermee in. 

Privacy Cookies

Leuk dat u er bent. Nog even dit:

LEGALE ZAKEN maakt gebruik van cookies om het gebruik van de website te analyseren, om het mogelijk te maken content via social media te delen. Deze cookies worden ook geplaatst door derden. Wij gaan zorgvuldig met uw privégegevens om. Klik op ‘lees verder’ voor uitgebreide informatie.

Door deze melding weg te klikken of gebruik te blijven maken van deze site stemt u hiermee in.