Het curriculum van de rechtenstudie aan de Universiteit van Amsterdam gaat grondig op de schop. Dat zegt rechtsfilosoof en universitair hoofddocent beroepsethiek voor juristen Iris van Domselaar. ‘Na de Watergate-affaire is ethiek bij alle Amerikaanse universiteiten een verplicht vak geworden. De Toeslagenaffaire heeft hier een soortgelijk effect.’

Waarom zijn jullie bezig met het wijzigen van het curriculum?

‘Er bestaan al jaren zorgen over het bacheloronderwijs. We zetten nu onder meer hard in op maatschappelijke relevantie. Daarbij wordt aandacht besteed aan digitalisering, ethiek en duurzaamheid. Daarin zien we nu nog een leemte in het onderwijs. Er moet ook meer aandacht komen voor de persoonlijke verantwoordelijkheid van juristen.’

Wat bedoelt u daarmee?

‘Als jurist moet je jezelf continue kritisch bevragen waarom je bepaalde keuzes maakt. Je kunt iets niet klakkeloos beslissen simpelweg omdat het recht dat toestaat. Als jurist moet je kijken waarom je iets doet, en of dat rechtvaardig is. Daar moet je ook op aangesproken kunnen worden. De rechtenopleiding heeft een cruciale maatschappelijke rol in het afleveren van verantwoordelijk juristen. De studenten die we afleveren zijn uiteindelijk de hoeders van de rechtsstaat.’

Hoe gaat dat nu?

‘Studenten zijn nu soms net 22 als ze van de rechtenopleiding afkomen. Het is de vraag of zij voldoende besef hebben van hun rol als jurist in de samenleving. We moeten voorkomen dat studenten later als jurist gedachteloze radertjes worden in een systeem. Dat ligt – onder tijdsdruk en gewoonte – altijd op de loer. Dat wil je met opleiding voorkomen.’

Wat verdient volgens u meer aandacht in de rechtenstudie?

‘Iets wat meer aandacht verdient is, wat ik noem, huis- tuin- en keukenrecht. Zoals arbeidsrecht, familierecht en sociale zekerheidsrecht. Rechtsgebieden die relevant zijn voor de gewone burgers: dat is naar de achtergrond verdwenen. De Toeslagenaffaire laat zien dat dergelijke rechtsgebieden, maar ook het vakgebied ethiek, cruciaal zijn in een rechtenopleiding. Na de Watergate-affaire is ethiek bij alle Amerikaanse universiteiten een verplicht vak geworden. De Toeslagenaffaire heeft hier een soortgelijk effect.’

En verder?

‘Er moet ook meer aandacht komen voor “roldenken’’. Het curriculum is nu erg gericht op uitspraken van de rechter: je ziet vooral wetten en jurisprudentie van de Hoge Raad voorbijkomen. Uiteindelijk zijn er veel meer rollen binnen de rechtstaat. Als wetgevingsjurist heb je een heel andere rol dan een bedrijfsadvocaat. We moeten serieus nadenken hoe we als faculteit toekomstige juristen oriënteren op het beroep als jurist. Of dat nou op een groot kantoor is of als officier van justitie bij het Openbaar Ministerie.

Hoe wilt u dat in de praktijk brengen?

‘Dat kun je vooral bereiken met ervaringsgericht onderwijs, maar dat is zeer tijdrovend en een dure vorm van onderwijs. Er is aan de universiteit uiteindelijk maar vier jaar om studenten voor te bereiden op dit maatschappelijk cruciale beroep. Het is natuurlijk ontzettend lastig om in die krappe ruimte al die ambities te realiseren.’

Medici leren het vak met coschappen. Waarom is zo’n concept er niet bij de rechtenstudie?

‘Het idee is dat de praktijk dat onderdeel voor haar rekening neemt. Het zou natuurlijk mooi zijn als er ook binnen de rechtenopleiding ruimte voor is. Juist de vrije ruimte die de academie biedt om ook kritisch, open en out-of-the box over de rechtspraktijk te kunnen nadenken is cruciaal.’

Hoe staat het volgens u met de persoonlijke verantwoordelijkheid van juristen van nu?

‘Dat vind ik moeilijk om te zeggen. Ik zie wel dat er voor zo’n belangrijk beroep in de praktijk weinig ruimte en rust is om het ethisch en rechtstatelijk gewicht van hetgeen waar zij mee bezig zijn goed te kunnen beseffen. Er is weinig tijd en ruimte voor bezinning en vorming van de jurist. Ook werken juristen vaak in complexe organisaties. De vraag is dan hoe je in zo’n setting gestalte kan geven aan je individuele verantwoordelijkheid. Je ziet bijvoorbeeld steeds meer dat van een bedrijfsjurist wordt verwacht dat hij nadenkt over de impact van zijn keuzes op andere stakeholders. Denk aan het milieu of mensenrechten. De vraag is dan welke ruimte je hebt als je vervolgens aanschuift bij de board. Ook dat is natuurlijk een vraag die eigenlijk al in de rechtenopleiding aan de orde moet komen.’