In de serie over OK-functionarissen: Camilo Schutte, op dit moment tijdelijk bestuurder van Esperaza. Hij riep de nietigheid in van de overeenkomst uit 2006 waarbij Exem een belang van 40 procent in Esperaza bemachtigde, omdat die deal vermoedelijk berustte op corruptie van de familie van de Angolese oud-president Dos Santos. ‘In corruptiezaken vind je nooit de smoking gun.’
Volgens Exem bent u als OK-bestuurder veel te ver gegaan, maar haar verzoek om u te ontslaan is vorige week door de Ondernemingskamer afgewezen. Opgelucht?
‘Opgelucht is niet het goede woord. Als ik was ontslagen, was dat ook wel gemakkelijk geweest. Maar ik heb in deze zaak veel moeite gestoken. Meestal ben ik vrij gelaten: ik probeer de feiten zo goed mogelijk te presenteren en refereer me dan aan het oordeel van de Ondernemingskamer. Maar bij zulke ongelofelijk ernstige zaken als witwassen en corruptie moet je als bestuurder een standpunt bepalen, verantwoordelijkheid nemen voor de onderneming en de mensen die daarbij betrokken zijn.’
U had zelf ook een belang, toch? Niet ingrijpen bij witwassen is strafbaar.
‘Daar was wel discussie over. Exem zei: alles is openbaar, je bent benoemd door de OK, dus welk risico loop je nou echt? Maar kijk naar Gerrit Zalm en Ralph Hamers die ook met de beste bedoelingen werden benoemd, en toch nu een vervolging aan hun broek hebben. Maar ook zonder dat risico zou ik mij houden aan de primaire norm dat je überhaupt niet enige legitimiteit mag verlenen aan dat soort praktijken. Voor de vennootschap, maar ook voor de legitieme stakeholders.’
U stelde dat een nietige overeenkomst geen ruimte laat voor een afweging – hij ís er gewoon niet. Zou het anders zijn geweest als de overeenkomst vernietigbáár was, dus als u zelf nog een handeling had moeten verrichten?
‘Dan denk je bijvoorbeeld aan bedrog, waarbij je de overeenkomst binnen drie jaar nadat je daarvan kennis neemt kunt vernietigen. Nee, dat had het niet anders gemaakt – wat moet gebeuren, moet gebeuren.
Waar wél een verschil zat: normaal gesproken moet je als OK-bestuurder terughoudend zijn, je moet met respect omgaan met de financieel-economische verhoudingen die partijen hebben afgesproken. In een andere zaak waar ik bij betrokken was, Novero, greep de OK-bestuurder in 2013 op dat punt wél diep in: hij verkocht de onderneming aan een van de ruziënde aandeelhouders omdat dit de enige mogelijkheid was om een faillissement af te wenden. Ik heb daar in die uitzonderlijke situatie toen als beheerder van de aandelen mee ingestemd. Volgens mij kon het, als aan een aantal voorwaarden was voldaan: er is geen enkele andere optie, er wordt een zakelijke, onafhankelijk getaxeerde prijs bepaald en de andere aandeelhouder krijgt de ruimte om het voorgenomen besluit tot verkoop door de Ondernemingskamer te laten toetsen. De Ondernemingskamer heeft ons toen die ruimte gelaten.
In de Esperaza-zaak is ook sprake van een heel zware ingreep, maar om een heel andere reden. Hier gaat het om de wet naleven. Dat heeft de OK ook gezegd.’
Is dat de winst van deze zaak, in bredere zin?
‘Ik hoop zelf vooral dat de zaak inzicht geeft in hoe bestuurders met witwassen moeten omgaan. Het probleem in corruptiezaken lijkt het bewijs, je vindt nooit de smoking gun. Maar het gaat om de dingen die niet kloppen, waaruit je afleidt: dit moet uit misdrijf verkregen zijn. Daarom is schuldwitwassen ook een misdrijf, net als wanneer je voor twee tientjes een fiets koopt op straat.’
U hebt in deze zaak de dingen die niet klopten blijkbaar overtuigend beschreven.
‘De aantijgingen tegen Exem lagen er al, daarom heb ik in de administratie de aandelentransactie uit 2006 bekeken. Daaruit bleek dat Exem van de Angolese overheid een gigantisch indirect belang in een beursgenoteerde onderneming had gekocht tegen minder dan tien procent van de prijs en andere onzakelijke voorwaarden. Dan weet je als bestuurder: dit is niet zakelijk, hier is iets aan de hand. Het kan allerlei gevolgen hebben – fiscaal, benadeling van aandeelhouders…
Daar kwam bovenop dat de uiteindelijk belanghebbenden in Exem familieleden zijn van de voormalige president Dos Santos – mensen die al voor fraude en corruptie strafrechtelijk worden vervolgd. De meneer die voor de Angolese overheid tekende voor de verkoop werd een paar jaar later vice-president.’
Aha…
‘Je hoeft niet aan te tonen dat die meneer een groot bedrag op een Caribische rekening heeft ontvangen voor “bewezen diensten”. Voldoende is dat sprake is van een onzakelijke transactie en bijkomende feiten en omstandigheden waaruit je als bestuurder redelijkerwijze moet begrijpen of vermoeden dat de onzakelijke transactie door corruptie tot stand is gekomen. En de OK heeft niet alleen gezegd dat ik in redelijkheid zo kán optreden, maar ook dat zij dat in deze omstandigheden van een OK-bestuurder verwácht. Dat is voor veel mensen van belang: je móet de nietigheid inroepen als je redelijkerwijs moet vermoeden dat het foute boel is. Hier is de antiwitwaswetgeving voor geschreven.
Overigens stelt de Ondernemingskamer niet definitief vast dat er sprake is van nietigheid – dat is uiteindelijk aan de civiele rechter.’
En dan loopt er ook nog een arbitrage tussen de aandeelhouders – de door de OK benoemde aandelenbeheerder had liever gezien dat u daarop wachtte. Gaat het met die verschillende trajecten niet straks alle kanten op?
‘Mijn punt is dat je bij zulke ernstige zaken niet achterover mag leunen. Geen standpunt innemen speelt de foute partij in de kaart: “het is niet zo ernstig, je kunt erover twisten…” Nee! Je kan er niet over twisten. Het standpunt dat dit een zakelijke transactie was, is voor een bestuurder onverdedigbaar. De transactie is een travesty, je moet als bestuurder doorzien dat het is verklééd als zakelijke transactie.’
Maar éven wachten op een arbitrage-uitspraak die in september wordt verwacht?
‘Esperaza is geen partij bij die arbitrage. En je moet altijd bedacht zijn op sham litigation – partijen leggen de rechter een nepgeschil voor, de rechter wijst een vordering toe en met dat vonnis ga je naar de Belastingdienst. Er zijn advocaten geschorst omdat ze daaraan hadden meegewerkt. De rechter is de “opperwitwasser”, en daarom kan je als derde niet zomaar afgaan op vonnissen die worden gewezen tussen andere partijen.
Nee, je moet als bestuurder een eigen koers varen, ook als OK-bestuurder. Je bent wel tijdelijk, maar je bent net zo goed een bestuurder en kunt besluiten nemen met een blijvend effect. Je hebt de taak de verhoudingen tussen de aandeelhouders te bewaken, dat betekent ook dat als er foute gasten zijn binnengedrongen, je ze zonder pardon de deur uit moet zetten.’
