Wie zijn de mensen die in opdracht van de Ondernemingskamer onderzoek doen of orde op zaken stellen bij organisaties in problemen? In deel één van deze serie over ‘OK-functionarissen’: José Blanco Fernández, die OK-onderzoeker was bij onder andere DeSeizoenen en Xeikon.
U wilt liever geen foto bij het artikel, uw website is zeer bescheiden… Terwijl de meeste advocaten toch wel graag op de voorgrond treden.
‘Ik ben misschien niet een typische ondernemingsrechtadvocaat. Ik heb een eenmanskantoor en houd me ook heel graag bezig met de wetenschap, ik publiceer regelmatig. Persoonlijke publiciteit zoek ik niet.’
Hoe bent u OK-onderzoeker geworden?
‘Ik werd gewoon een keer gebeld door de Ondernemingskamer. Misschien omdat ik tien jaar geleden met twee collega’s een boek schreef met richtlijnen voor OK-onderzoekers, die waren er toen nog niet. Ik doe trouwens ook vergelijkbare onderzoeken in opdracht van bedrijven zelf. Als er onenigheid is, maar ze het liever besloten houden.’
Is dat makkelijker?
‘Nee, als er iets onderzocht moet worden, is er altijd iemand ontevreden. En mensen kunnen denken dat je his masters voice bent van de opdrachtgever die jou betaalt. Als ik door de OK wordt benoemd heb ik de wet en de rechter achter me, dat is toch veiliger en neutraler.’
In hoeverre verbindt u conclusies aan wat u aantreft?
‘In het enquêterecht draait het om de vraag: is er sprake van wanbeleid? Tot vorig jaar was je als onderzoeker vrij om je daarover uit te spreken, maar er is nu een nieuwe richtlijn: het mag nog wel, maar de Ondernemingskamer wil het liever niet. Ik heb mij tegen deze ontwikkeling uitgesproken, maar als de OK dat wil, dan doe ik het zoals zij willen. Je wordt overigens als onderzoeker hoe dan ook geacht de feiten ook te duiden. Bijvoorbeeld: “hij heeft gefaald”, of “hij heeft zijn uiterste best gedaan”, of “dit is onbehoorlijk bestuur” – wat feitelijk hetzelfde is als wanbeleid.’
In uw verslag over DeSeizoenen was u milder dan de Ondernemingskamer.
‘Klopt, ten aanzien van één transactie zei ik: het was fout, maar naar mijn smaak is alles bij elkaar niet zwaar genoeg voor wanbeleid. De Ondernemingskamer vond dat punt zo belangrijk dat het wel wanbeleid opleverde. Verder heeft de Ondernemingskamer mijn bevindingen gevolgd.’
Hoe pakt u zo’n onderzoek aan?
‘Bijna alles gaat digitaal. Bij Xeikon heb ik de e-mailcorrespondentie van drie bestuurders opgevraagd. Ik kreeg 40.000 e-mails, daar heb ik een ICT-bedrijf bij ingeschakeld om de relevante informatie eruit te halen.
Maar ik probeer ook altijd de organisatie te bezoeken en zoveel mogelijk gesprekken te voeren. Dat kost veel voorbereiding en je hebt een bepaald budget, dus je moet daarin wel keuzes maken. In één zaak had ik te maken met drie families. Als ik met één familie een gesprek had, wilden de andere ook. En het was twee tegen één, dan is het moeizaam om de pariteit te bewaken. Maar het is belangrijk om niet alleen onafhankelijk te zijn, maar ook te lijken. Je moet je zichtbaar niet door een partij laten leiden.’
Hoe doet u dat dan?
‘Het is mijn persoonlijke voorkeur om in de communicatie over de zaak niemand te tutoyeren, ook niet de betrokken advocaten die ik als collega’s ken.
Ik leg ook veel schriftelijk vast en stuur dat dan als het kan naar alle betrokkenen. En ik zeg tegen iedereen: hou er rekening mee dat alles wat je tegen mij zegt in het verslag terecht kan komen. Als iemand zegt dat hij me iets vertrouwelijks wil vertellen, maak ik duidelijk dat ík beslis over de vertrouwelijkheid van de mededeling. Stel dat er een intieme verhouding is tussen een bestuurder en een medewerker. Dat kan misschien bepaalde reacties verklaren en hoeft misschien niet in het onderzoeksverslag. Maar als het van belang is voor het onderzoek, moet het er wel in.’
Wat moet je als onderzoeker in huis hebben?
‘Voorwaarde één, twee en drie is onafhankelijkheid. Er moet geen relevant contact zijn met de betrokken partijen en je moet echt boven de partijen staan. Je moet ook sterk in je schoenen staan, partijen trekken aan jou. Bij Xeikon wilden de verzoekers dat ik iets onderzocht dat niet in de opdracht van de OK stond. Dan moet je bij je keuze blijven om dat niet te doen. Die partij kan dan een aanwijzing vragen aan de raadsheer-commissaris van de Ondernemingskamer.’
De Ondernemingskamer benoemt een onderzoeker in een tussenuitspraak omdat er een vermoeden is van wanbeleid. Kunt u dan nog onbevooroordeeld werken?
‘Je begint met een idee, maar dan leer je het dossier kennen en spreek je de mensen en dan komen de nuances. Je moet openstaan voor nieuwe gegevens, maar niet naïef zijn – checken en dubbelchecken. Ik zeg altijd: ik hou van papier, laat me bewijzen zien.
Je moet dus een tunnelvisie vermijden, maar nog belangrijker: de hindsight bias. Jíj weet hoe het afgelopen is, maar dat wisten partijen indertijd niet.’
Lag de werkelijkheid wel eens heel anders dan u had gedacht?
‘In een van de onderzoeken heb ik vrij veel tijd besteed aan een bepaald onderwerp waarin eigenlijk niks aan de hand bleek, dat heb ik uiteindelijk verder laten rusten. Andersom komt ook voor: als de opdracht vrij nauw is geformuleerd, kan het zijn dat je de Ondernemingskamer om een nieuw mandaat moet vragen. En bij opdrachten die niet van de OK komen kom ik ook wel eens iets tegen dat buiten de opdracht ligt, dan vraag ik: hoe wil je dat ik ermee omga? Liefst krijg ik de vrijheid zelf te bepalen wat ik onderzoek – anders ben je al een beetje in handen van je opdrachtgever.’
